به گزارش پایگاه خبری ترشیز خوان؛ به نقل از سرویس فرهنگی و اجتماعی پایگاه خبری ندای دانش: در بین مردم منطقه كاشمر ماه شعبان به ماه ” برات” معروف است. در این ماه آداب و رسوم خاصی از جمله سنت “چراغ برات” برگزار می کنند. مدت برگزاری آيين چراغ برات كاشمر۳ روزاست که از ۱۲ شعبان آغاز مي شود و به نیمه شعبان که شب ولادت امام زمان(عج) است و برگزاری جشن تولد حجت بن الحسن و آذین بندی، چراغانی خیابانها و مساجد، زینت دکان‌ها، خانه‌ها و خیابانها، پرچم‌های رنگین کاغذی بر سردر اماکن که شادمانی و شادکامی خاصی بر مردم حاکم است ختم می شود. برات به معنی روشنایی و چراغ است و یک اسم مردانه بسیار پر کاربرد در ایران قدیم نیز بوده‌است مراسم چراغ برات بیشتر برای احترام به مردگان و در محل آرامگاه‌ها و سر قبر بکار می‌رود.
در این روزها، مردم شهر و بویژه روستاها به ديدار عزيزان از دست رفته و درگذشتگان خود مي روند و براي مردگان چراغ برات روشن مي کنند. از گذشته رسم بوده که مردم از صبح در جوار قبور درگذشتگان حاضر می شدند و هر شخص و خانواده ای در حد توان با انواع محصولات و خوراكي های خود مثل خرما، نقل، شيريني، بیسکویت، بادام و ميوه، از افرادي كه براي قرائت فاتحه بر سر مزار حاضر مي شوند پذيرايي مي كنند. مردم بر اين باور بوده و هستند كه در در روزهای چراغ برات روح درگذشتگان آزاد است و زنده ها با حضور بر سر مزار مردگان آزادي درگذشتگان را از آتش دوزخ طلب مي كنند. با توجه به اینکه بعضی ها در شهرهای دیگر سکونت دارند و بخاطر رسم شبهای برات در کاشمر حاضر می شوند اين كار نوعي دیدار و صله رحم برای زنده ها هم به حساب می آید.
حافظ، شب برات راشب قدر دانسته و در غزل معروف خود ،شب قدر و« شب برات» را هنرمندانه با هم آورده می سراید:
چه مبارک سحری بود و چه فرخنده شبی آن «شب قدر» که این تازه « براتم» دادند
این آیین برای خانواده هایی كه در سال جاری و اولين سال فوت عزيز و از دست رفته دارند از اهميت بيشتري برخوردار است خانواده های دارای تازه درگذشته، مراسم ختم و يادبودي در مسجد با عنوان ‘براتي’ برگزار مي کنند. این افراد سعی مي كنند در هر مکان و شهري كه باشند خود را به مراسم رسانده و بر سر مزار درگذشتگان خود و اقوام حاضر شده و فاتحه اي براي آنان بخوانند. همچنین در این ایام بعضی روستاییان بویژه نوجوان و جوانان در منزل بزرگترین فرد فامیل از خانواده تازه درگذشته حضور پیدا کرده تا با این خانواده ها ابرازهمدردی نموده و صله رحم بجا بیاورند. در مقابل ساکنین منزل نيز با خوراکی های موجود خانه مانند خرما، شكلات، نقل و نبات، عناب، بادام و گردو به آنها تعارف کرده و از آنها تشكر مي‌كنند.
مراسمات ماه برات (شعبان) و روزهاي چراغ برات، ریشه در فرهنگ و اعتقادات مردم دارد و بر این باورند که در اين روز اموات چشم انتظار زنده ها هستند و به نوعی یاد آور روز معاد است. در این آیین دیرینه رسم بر اين است كه افراد بر حسب سن و سال فرد درگذشته و از بزرگ به كوچك بر سر قبر متوفی حاضر شده و فاتحه اي مي خوانند.
اجراي مراسم ‘برات خواني’ و همچنین روشن كردن چراغ برات از رسوم زيباي ماه شعبان در كاشمر است و مردم بر اين باورند كه در اين ايام سرنوشت انسان رقم مي خورد. اعتقاد روستاييان بر این است که در شب ۱۵ شعبان ارواح مردگان آن خانه به محل زندگي خود مي‌آيند و اگر چراغ خانه روشن باشد، براي اهالي خانه دعاي خير كرده و در غير اين صورت آنان را نفرين مي‌كنند.
از رسوم دیگر اینکه در شب نیمه شعبان بعد از خواندن نماز مغرب و عشا نيز هر شخص به تعداد آرزوهايش، تركه اي از درخت انگور يا انار آماده کرده و در چهار گوشه پشت بام خانه خود یا روی قبور یا زیارتگاه ها گذاشته و بر سر آن پنبه و يا پارچه اي پاك به نيت آرزوهاي خود وصل مي كند و سپس فرد به تنهايي و يا در حضور خانواده نيت و آرزويش را بعد از حمد و ثناي خداوند و صلوات بر پیامبر و طلب سلامتي براي امام زمان(عج) مطرح كرده، خدا را به حق ولي عصر(عج) قسم مي دهد تا گره گشاي مشكلاتش باشد سپس پنبه را آتش مي زند. البته این رسم کم کم جای خود را به روشن کردن شمع داده است.
به نقل از پژوهشگران و اهل قلم در این زمینه: روز ۱۴ شعبان به برات مرده ها معروف است که مردم بر سر قبور خويشاوندان خود حاضر شده، خواندن فاتحه و پخش انواع شيريني، شكلات، ميوه و نانهاي سنتي ياد و خاطره اموات خود را گرامي مي‌دارند. شب ۱۵ شعبان نیز به برات زنده ها مشهور است و مراسم ويژه اي دارد که مردم پس از عصر چهاردهم و حضور بر مزار درگذشتگان خود و دعا براي آن ها براي سلامتي و نعمت هايي كه خداوند به آن ها ارزاني داشته است، شادي مي كنند و چراغ و شمع روشن مي كنند و به راز و نياز با پروردگار مي پردازند.
شب برات در دیگر شهرهای ایران و کشورهای همسایه
مردم کاشمر در سه روز وسط ماه شعبان، مراسم ویژه‌ای برای برات دارند. در بعضی نقاط دیگر ایران نیز از جمله شهرهای استان های خراسان رضوی، جنوبی و شمالی،یزد، سمنان، کردستان و خوزستان با عنوان‌های مختلفی چون برات غریبان، برات اسیران، برات مسافران، برات زندگان و برات مردگان این آئین برگزار می شود که هر کدام هم مراسم ویژه خودش را دارد اما از این میان، برات مردگان در شب نیمه شعبان، با شور و حال ویژه‌ای برگزار میشود.
به غیر از ایران این مراسم در بعضی کشورهای خاورمیانه و شبه قاره هند از جمله بخشهایی از پاکستان، مناطق کُردنشین، عراق، دمشق، عربستان، مصر و ترکیه مراسم ویژه «برات» با عنوان‌ها مختلفی چون عید برات، شب برات، چراغ برات، (جێژنی بهراتێ) و… و با آداب و رسوم مختلف جشن و توزیع شیرینی برگزار می‌گردد.
شب برات در متون ادبی
در متون ادبی فارسی، از جمله اشعار حافظ، رودکی، مواعظ سعدی و اشعار سنایی از شب برات یاد شده‌است. در ادبیات اردو نیز ناسخ به این شب و مراسم ویژه آن در هند اشاره می‌کند. در دایره المعارف های بزرگ اسلامی شَبِ بَرات، یا لیلة البرات / لیلة البرائة یا شب چک، از شبهای مقدس و محترم میان مسلمانان که آیینها و مراسم آن با برخی از آیینهای کهن ایرانی مشابهت دارد. برات واژه‌ای عربی از ریشۀ برائت، به معنی بیزاری و دوری‌جستن و بریءالذمه‌شدن از دین است و برات خود به معنی نوشته‌ای است که دولت با آن به خزانه یا حکام حوالۀ وجهی دهد. سبب نام‌گذاری این شب به برات از آن جهت است که از دیرباز به عقیدۀ مردم، برات یا امان‌نامۀ آزادی از آتش دوزخ برای بندگانی که در این شب عبادت کنند، نوشته خواهد شد؛ و یا بندگان در این شب از آتش دوزخ بیزاری می‌جویند. ازاین‌رو، مسلمانان در این شب به عبادت و شب‌زنده‌داری می‌پردازند و مراسمی همچون شبهای قدر برگزار میکنند. به عقیدۀ مسلمانان در این شب، خداوند حکم خود را نسبت به تقدیر یک‌سالۀ آنان دربارۀ مرگ و زندگی و معیشت و نیز گناهانی که باید بخشیده شود و افرادی که باید مجازات شوند، صادر می‌کند.
- نویسنده : محمدحسن پیشداد
