به گزارش پایگاه خبری ترشیز خوان؛ بررسی محتوای آخرین نامه ميرزا کوچک خان جنگلی که در تاریخ ۵ آبان ۱۳۰۰ – حدود ۳۶ روز قبل از شهادت – نوشته شده است، دریچه مناسب برای شناخت او به عنوان یکی از مهمترین مبارزان معاصر ایران است.
به نظر می‌رسد جمله‌ی: “…البته بعد از محو ما خواهند فهمید، که بوده‌ایم و چه خواسته‌ایم و چه کرده‌ایم…” مهمترین دغدغه تاریخی و “دال مرکزی اندیشه میرزا کوچک‌خان” است که روشن کننده برخی از ویژگی‌های بینش اعتقادی، منش انسانی و کنش سیاسی میرزا و نهضت جنگل عبارتند از:
داشته‌های میرزا کوچک؛ شناخت شناسی نهضت جنگل
بررسی زیست فردی، اجتماعی و سیاسی میرزا کوچک‌خان جنگلی در برگیرنده گزاره‌های زیر است:
۱. میرزا یونس استاد سرایی فرزند میرزا بزرگ بچه محله‌ی استاد سرای رشت است.
۲.او در خانواده متوسط و طالب علوم دینی و تربیت یافته اسلامی متولد شد.
۳.میرزا در مسجد جامع رشت و در مدرسه محمودیه منطقه سرچشمه تهران علوم دینی را تحصیل کرد.
۴. او دارای شخصیتی با فضائل اخلاقی ذاتی و مومن به اصول اخلاقی اکتسابی بود.
۵. میرزا انسانی محبوب، محجوب و صریح الهجه بود.
۶. او انسانی رنج کشیده بود و آشنایی عمیق با درد و رنج مردم داشت.
۷. ذهن میراز و شخصیت سیاسی او در فرآیند نهضت مشروطیت و متاثر از قیام آزادیخواهان، قوام یافت.
۸. در جنگ سه روزه منتهی به فتح قزوین با مشروطه خواهان همراهی و همگامی داشت.
۹. میرزا مؤسس و رهبر اتحاد اسلام، کمیته اتحاد اسلام، نهضت جنگل و بنیانگزارن نخستن جمهوری در ایران بود.
۱۰. میرزا ضمن آرمان‌گرایی و پیشگامی در مبارزه انقلابی – اسلامی، مقاوم، سازش ناپذیر و حماسی بود.
یافته راهبردی
تاریخ معاصر ایران شاهد شکل‌گیری “پنج نهضت در پنج کانون اصلی ژئوپلیتیکی ایران یعنی: کرانه خلیج فارس، کرانه دریایی خزر، کرانه مرز شرقی، کرانه مرز شمال غربی و مرکز ایران” است. این پنج نهضت عبارتند از:
۱. نهضت دلیران تنگستان به رهبری رئیسعلی دلاواری در جنوب ایران که با شهادت او در ۱۷ شهریور ۱۲۹۴ پایان یافت.
۲. نهضت آزادیخواهان به رهبری شیخ محمد خیابانی در غرب ایران، که با شهادت او در ۲۲ شهریور ۱۲۹۲ پایان یافت.
۳. قیام کلنل پسیان در شرق ایران که با شهادت او در ۹ مهر ۱۳۰۰ به پایان رسید.
۴.نهضت جنگل به رهبری میرزا کوچک جنگلی در شمال ایران، که با جداکردن سر او از تنش و ارسال آن برای رضا میر پنج در ۱۱ آذر ۱۳۰۰ خاتمه یافت.
۵. نهضت فدائیان اسلام به رهبری سید مجتبی نواب صفوی در مرکز ایران، که با شهادت او در ۲۷ دی ۱۳۳۴ به پایان رسید.
خواسته‌های میرزا؛ رویکرد نهضت جنگل
بررسی اصول اعلامی نهضت جنگل و محتوای گفتمان و رفتار میرزا کوچک‌خان جنگلی که بخشی از آن را در آخرین نامه او متذکر شدم، روشن کننده خواست‌های میرزا و اهداف نهضت جنگل است. در این میان ترسیم چهار هدف “اخراج نیروهای بیگانه، رفع بی‌عدالتی، مبارزه با خودکامگی و استبداد و برقراری دولتی مردمی” برای نهضت جنگل، نشان دهنده آرمان بزرگ او بود.
علاوه بر آنچه ذکر شد، سایر خواسته مهم میرزا کوچک‌خان جنگلی عبارت‌اند از:
۱. تلاش به منظور قانون گذاری از محتوای منابع دینی مبتنی بر نیاز زمان؛
۲. تعیین هدف خدمت به اسلام و ایران برای هیئت اتحاد اسلام؛
۳. تلاش به منظور تبدیل مطالبات عدالت خواهانه و آزادی طلبانه به خواست عمومی؛
۴. سازماندهی و مشارکت در حرکت جمعی برای اهداف مشروطه خواهی در ایران؛
۵. هدف گذاری سیاسی در مواجهه با استبداد داخلی و مقابله نظامی با استعمار خارجی؛
۶. حمایت از مردم استان‌ها و مردم آسیب دیده در دوران تحمیل قحطی بزرگ به ایران؛
۷. نفی رسمی سیاست استعماری و اشغالگری انگلیس و روسیه تزاری و مخالفت با معاهده ها و قراردادهای خارجی؛
۸. تاکید بر تساوی حقوق انسانی و قومی در حکومت موقت و دفاع از جان و مال مردم؛
۹. تعهد به حفظ یکپارچگی ایران و حفظ شعائر دینی و ملی در اعلاميه‌ی «فرياد ملت مظلوم ايران از حلقوم فدائيان جنگل»؛
۱۰. اهمیت حفظ شعائر اسلامی در حکومت موقت؛
۱۱. تاکید بر انقلاب سرخ – مقابله عدالتخواهانه و مسلحانه – با استبداد و استعمار.
یافته راهبردی
رد کردن پیشنهاد نماینده انگلیس برای تشکیل حکومت ملی، تحت پرچم بریتانیا و کنجاندن اصول اسلامی در مستندات نهضت جنگل، نشان دهنده آرمان بزرگ میرزا کوچک‌خان جنگلی به عنوان یک مبارز انقلابی و عدالت طلب بود. بنابراین او به دنبال مقابله همزمان با اشغالگری و استعمار خارجی انگلیس و روس و مقابله با شکل‌گیری استبداد رضاخانی در کوتاه مدت را دنبال می‌کرد.
اما رویکرد اصلی نهضت جنگل در میان مدت “ترکیب اسلامیت و ایرانیت” و دستیابی به “تشکیل حکومت اسلامی – ایرانی” به عنوان مهمترین آرمان میرزا کوچک‌خان جنگلی بود.
ادامه دارد …
- نویسنده : احمد باقری مزینانی، استادیار دانشگاه
